موسسه گوهرشناسی تحسین

با همکاری آموزشی دانشگاه خوارزمی

گوهر‌شناسی گارنت‌ها و خاستگاه آنها در ایران و جهان

گارنت از جمله کانی‌های گوهری است که از دیرباز به دلیل رنگ‌های زیبا، قابلیت تراش و استحکام همواره جهت تولید جواهرات بکار گرفته شده است.  گارنت کانی است بی رنگ تا قرمز، قهوه ای، سبز مایل به خاکستری رنگ، وزن مخصوص ۲/۴- ۵/۳ گرم بر سانتی متر مکعب، سختی۵/۷- ۵/۶ در مقیاس موس، جلای چرب یا شیشه ای، شکستگی صدفی، سیستم تبلورکوبیک، فاقد رخ و شکستگی.  انواع مهم و جواهری آن شامل پیروپ، آلماندین، اسپسارتین، گروسولار، آنداردیت  و اوارویت  می باشد. کشورهای ایالات متحده آمریکا، استرالیا ، هند و چین بیشترین میزان ذخایر گارنت دنیا را به خود اختصاص داده اند.  گارنت‌ها عمدتاً در هاله­های واکنشی مربوط به فرایندهای دگرگونی مجاورتی موجود در تماس توده­های آذرین درونی در حال سرد شدن و واحدهای رسوبی (عمدتاً کربناته) و محیط­های دگرگونه دفنی و ناحیه­ای تشکیل می­شود. گارنت ها در ایران بیشتر  در  اسکارن،  شیست، پگماتیت، گرانیت و هورنفلس قابل مشاهده هستند و از نوع آلماندین، آندرادیت، گروسولار و اسپسارتین می باشند. از مهمترین مناطق حاوی این نوع گارنت‌ها می توان به باغ برج کرمان، بابانظر تکاب، کوه گبری رفسنجان، همدان، خراسان، آذربایجان و…  اشاره کرد.

خانواده گارنت

نام گارنت(Garnet)  یا گرونا از واژه لاتین  Grenatos به معنی شبیه به دانه گرفته شده است زیرا دانه های سرخ رنگ این کانی شبیه دانه میوه انار است. در قدیم اعتقاد داشتند که آویختن گارنت در گردن در هنگام شب باعث از بین رفتن ترس خواهد شد و همچنین کشیدن آن روی چشم را باعث جلا یافتن چشم و بهبود بینایی می­دانستند. گروه گارنت کانی های با رنگ های متفاوت و ساختمان کریستالی یکسان هستند و ترکیب شیمیایی آنها نیز کمی با هم متفاوت است (شومن، ۲۰۰۹). ترکیب شیمیایی گارنت ها با فرمول ساختمان کلی A۳B۲[SiO۴]۳ بیان می شود. در این فرمول موضع A با کاتیونهای Ca۲+ و Mg۲+، Fe۲+ یا Mn۲+ و موضع B با کاتیونهای Fe۳+، Cr۳+ ،Mn۳+ اشغال می شود ((Li Li et al, 2010. گارنت‌ها در رنگ­های متنوعی مثل قرمز، قهوه ای، عسلی، سبز و نارنجی تیره دیده می­شوند. تمام گارنت‌ها در سیستم کوبیک تبلور یافته و به صورت توده­ای و دانه­ای تجمع می­یابند. سختی آنها بین ۵/۶ تا ۷ و گرانی ویژه­شان بین ۵/۳ تا ۳/۴ گرم بر سانتی­متر مکعب می­باشد. جلای گارنت‌ها شیشه­ای تا صمغی است. گارنت‌ها به طور عمده در تماس توده­های نفوذی با سنگهای میزبان آهکی(گارنت‌های کلسیم­دار)، توف‌های شیلی و آهکی(گارنت‌های آلومینیم و کلسیم­دار)، شیل­ها (گارنت‌های آلومینیم­دار) و … تشکیل می­شوند. همچنین گارنت‌ها می­توانند در سنگهای دگرگونی بوجود آمده در دگرگونی ناحیه­ای مثل شیست‌ها  تشکیل بشوند (گارنت شیست). گارنت‌ها در سنگهای آذرین درونی مثل گرانیت‌ها، پگماتیت­ها و گرانودیوریت‌ها نیز مشاهده می­شوند. آندرادیت و اوارویت در محیط های اسکارنی و سنگ آهک‌های دگرگون شده نیز یافت می شوند (منتصری، ۱۳۹۰).

گارنت ها یکی از متنوع ترین گروه کانی های سیلیکاته می باشند که علاوه بر کاربرد صنعتی، با توجه به گوناگونی و رنگ های مختلف دارای کاربرد گوهری نیز می باشند. تعدادی از مهمترین انواع گوهری این کانی به شرح زیر می باشند:

پیروپ (Pyrope)

این نوع از خانواده گارنت تنها نوعی است که دارای سایه ای از رنگ قرمز است (شکل ۱) و در جواهرات بسیار استفاده می شود . نام آن از کلمه یونانی pyrpos به معنی آتشین گرفته شده است. رنگ آن به دلیل حضور منیزیم است. پیروپ های جمهوری چک و اسلواکی در کنگلومراها، سنگهای ولکانیکی و در مخروط افکنه گوناگون یافت می شوند. بیشتر پیروپ‌ها در معادن الماس آفریقای جنوبی وجود دارد. دیگر مناطق شامل روسیه، آرژانتین، استرالیا، برزیل، برمه و تانزانیاست.

راف گارنت پیروپ

 

آلماندین (Almandine)

نام این کانی از محلی در آسیای صغیر معروف به آلاباندا، که در زمانهای گذشته گارنتها در آنجا تراش و صیقل داده می‌شدند، گرفته شده است (شومان، ۲۰۰۹). ساختار آن آهن آلومینیوم است و رنگ قرمز آن از عنصر آهن آن ناشی می شود. نوع شفاف آن در جواهرات استفاده می شود . رنگ آن تیره تر از پیروپ است اما بسیار به هم شبیه اند ولی اغلب گارنت ها ترکیبی ازهردو هستند. نوع پاک آلماندن و پیروپ بسیار کمیاب هستند و تنها راه تشخیص آن ها اندازه گیری وزن مخصوص آن هاست. آلماندن معمولا دارای رنگ قرمز اما تیره تر از قرمز خونی است (شکل ۲). بلورهای تراش خورده دارای درخشندگی مشعشع است. آلماندن به طور گسترده در سنگ‌های دگرگونی مانند میکاشیست های گارنت دنیا یافت می شود. هند بهترین منبع برای آلماندین‌های با درجه کیفیت بالاست. دیگر مناطق شامل آفریقای جنوبی و آفریقای مرکزی، ماداگاسکار، تانزانیا و زامبیاست. مقدار زیادی از رسوبات آن در برزیل و سنگ های جواهرش با کیفیت خوب در اتریش یافت می شود. آلماندین‌های اسکاتلندی غیر شفاف و دارای رنگ تیره در سطوح کوچک هستند.

رنگ نارنجی روشن گارنت را  اسپسارتین می نامند (شکل ۳) و یکی از کمیاب‌ترین انواع خانواده گارنت است و در ترکیب خود دارای منگنز زیادی است. اگر دارای رنگ نارنجی پر رنگ باشد، آنرا را ماندارین(Mandarin)  می نامند. نام آن از اسپسارت منطقه ای در آلمان که بلورهای آن یافت شد، مشتق شد. اسپسارتین گارنت ها به رنگهای صورتی-نارنجی، قرمز-قهوه ای یا زرد مایل به قهوه ای است. خصوصیاتی مانند پرحفره بودن، سنگین بودن در آنها وجود دارد که می تواند فقط توسط متخصصان کشف شود. بیشتر بلورهای اسپسارتین در آلمان و ایتالیا به صورت کوچک یافت می شوند که در جواهر سازی مورد استفاده هستند اما مثال خوب آن در استرالیا، برمه، ماداگاسکار، نروژ و آمریکا موجود است. مقدار کمی از اسپسارتین های با کیفیت بالا در برزیل دیده شده اما دارای رنگ بسیار تیره هستند و فقط در جواهرات به کار برده می شوند.اسپسارتین (Spessartite)

راف گارنت آلماندین

گروسولار (Grossular)

رنگ سفید، زرد، زرد-سبز، نارنجی،  قهوه ای، قرمز  تا سیاه خانواده گارنت  گروسولار نام دارد. نام گروسولار مشتق شده از نام لاتین انگور فرنگی( (Gooseberriesاست   (شومان، ۲۰۰۹). گروسولر گارنت‌ها معمولا مات و غیر شفاف هستند و به مقدار کم در جواهرات استفاده می شوند .اما مقداری از آنها شفاف یا نیمه شفاف و اگر تراش داده شوند یک گوهر محسوب می شوند (شکل ۳).  تساوریت نوعی گروسولار است که در طبیعت دارای رنگ سبز روشن تا تیره می باشد (شکل۴) البته نوع سبز تیره آن از ارزش بالایی در جواهرات برخوردار است. عامل رنگ دهنده این کانی حضور عنصر وانادیوم و کروم می باشد. این نام از محل اکتشاف آن در پارک ملی تساو (Tsavo) در کنیا گرفته شده و در سال ۱۹۶۷ توسط کمپبل در کشف شد. هسیونیت گارنت ها قهوه ای مایل به زرد یا قرمز- نارنجی (شکل ۴) هستند. گروسولر خالص بدون رنگ است. هسیونیت‌ها در سریلانکا، برزیل، کانادا، روسیه و آمریکا، گروسولر گارنت سبز در تانزانیا و مقداری در کنیا وجود دارد. از منابع گروسولار هم می‌توان کانادا،آلمان،ایتالیا،روسیه و سریلانکا را نام برد .

راف گارنت گروسولار

آندرادیت (Andradite)

آنداردیت کانی نسبتاً فراوانی است.  نام آن از نام کانی شناسی به نام J.B.Andrade  گرفته شده است.در ترکیب آن ممکن است جایگزینی Al به جای Fe و نیز Fe،Mn و Mg به جای Ca رخ دهد. رنگ آن سایه‌های مختلفی از زرد، سبز، قهوه‌ای تا سیاه را نشان می‌دهد (شکل۵). از منابع آن می توان به ایتالیا ،مکزیک،آمریکا و سوئیس اشاره کرد.

راف گارت آندارادیت

بعضی از گونه های آندارادیت بر اساس رنگ شامل موارد زیر است:

دمانتوئید

نوعی آندرادیت سبز رنگ، با جلای الماسی است که به عنوان یکی از کمیاب ترین و ارزشمندترین انواع گارنت در ساخت جواهرات مصرف می‌شود (شکل ۶الف).  نام آن  از dutch demant به معنی الماس گرفته شده است. برای اولین بار در کوهستان اورال در روسیه مرکزی یافت شد و با برش برلیان به سرعت در میان مردم و طراحان جواهر و کلکسیونرها محبوبیت یافت. مهمترین منبع برای دمانتوئیدهای کیفیت بالا کوه‌های اورال است. همچنین در زئیر و کره یافت می شود، اما با کیفیت پائین تر.

راف گارنت دمانتوئید

ملانیت

آندرادیت سیاه رنگ ملانیت نام دارد (شکل ۶ ب) که به عنوان بدل الماس استفاده می‌شود. سنگ سیاه در صنعت جواهر بسیار نادر بوده که ملانیت یک نمونه معروف در این عرصه می‌باشد. رنگ تیره این سنگ به دلیل تیتان آن، که با ترکیبات آهن جایگزین شده، می باشد. ملانیت در ایتالیا و فرانسه مشاهده می‌شود.

راف گارنت ملانیت

توپازولیت

نوعی آندرادیت است که به رنگ‌های زرد- زرد قهوه ای دیده میشود (شکل ۶ ج) شبیه توپاز است و به همین علت توپازولیت نامیده می شود.

راف گارنت توپازولیت

اوارویت(Uvarovite)

این نوع از خانواده گارنت با رنگ سبز زمردی خود ، یکی از بهترین گونه‌های گارنت است که تنها به رنگ سبز دیده می شود (شکل ۷) ، اما با وجود چنین رنگی، بسیار کمیاب بوده و به دلیل آنکه کریستال‌های کوچکی ازآن یافت شده که قابل تراش نیستند، به ندرت در جواهرات استفاده می‌شود

دلیل رنگ سبز با کیفیت ان وجود عنصر کرومیوم است . نام آن از شخصی به نام count uvarove سیاستمداری در روسیه که ثروت و زندگی خود را در این زمینه صرف کرده است گرفته شده است او اولین شخصی بود که درباره این نوع از خانواده گارنت تحقیق کرد.از منابع آن هم باید به فنلاند،ایتالیا،روسیه،ترکیه،آمریکا و آفریقای جنوبی اشاره کرد.

راف گارنت اوارولیت

گارنت در ایران

گارنت‌های ایران بیشتر در اسکارن‌ها، شیست‌ها، پگماتیت، هورنفلس و گرانیت‌ها دیده می‌شوند و از نوع آلماندین، آندرادیت، گروسولار و اسپسارتین هستند. شکل ۸ تصاویر برخی از مهمترین گارنت های ایران را نشان می دهد. از مهمترین مناطق حاوی گارنت در ایران می توان به باغ برج کرمان و تکاب آذربایجان اشاره کرد. جدول ۱مهمترین مناطق حاوی گارنت در ایران، نوع و سنگ میزبان آنها را نشان می‌دهد. منطقه باغ برج بخشی از مجموعه افیولیتی اسفندقه به شمار می رود. این مجموعه افیولیتی بزرگترین ذخیره کرومیت ایران را در برداشته، از جمله ذخایر اقتصادی مهمی که در آن وجود دارد  می توان به گارنت های‌سبز (دمانتوئید) با ارزش گوهر سنگی، اشاره کرد. گارنت آندرادیت یکی از کانی های تشکیل دهنده سنگ های دگرگونی است که دراسکارن ها و سرپانتینیت ها یافت می شود (منتصری، ۱۳۹۰). اندیس گارنت بابا نظر در ۸۰ کیلومتری شمال خاوری شهرستان تکاب در پهنه ساختاری سنندج- سیرجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه از جمله هورنفلس و گارنتیت در تماس با توده گرانیتی نشان می دهد که گارنت در محل برخورد توده گرانیتی با توده های آرژیلیتی یا ماسه سنگی و آهکی در طی دگرگونی همبری تشکیل شده است و مهمترین نوع آن آندرادیت (نوع توپازولیت)  و گروسولار است. (علیپور و همکاران، ۱۳۹۴).

برای این نوشته برچسبی وجود ندارد !

نظرات کاربران

دیدگاهی بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *