شاید به خاطر داشته باشید که اکثر کندریت ها دارای بافت، شیمی و سن ۵۶/۴ میلیارد سال مشابه هستند. ولی وقتی آکندریت ها را بررسی می کنیم، تنوع بیشتری مشاهده می شود. در چند میلیون سال اول تاریخ منظومه شمسی، آکندریت ها یا به طور کامل ذوب شده یا دچار ذوب بخشی شده اند. گرمایش احتمالاً در چند میلیون سال اول پس از تجمع اجسام والد کندریتی رخ داده است. بنابراین می بینیم که سن کندریت ها و این آکندریت ها تقریباً یکسان می باشد. اما گروه‌هایی از آکندریت‌ها نیز وجود دارند که بسیار متفاوت هستند، که این شهاب‌سنگ‌های عجیب نه از کمربند سیارکی بلکه از سیاره مریخ و کره ماه می‌آیند. البته یکی شگفت انگیزترین شهاب سنگ های که تا کنون یافت شده شاید نمونه ای است که در سطح کره ما پیدا شده و منشا آن از زمین می باشد.

شهاب‌سنگ‌های مریخی

شهاب‌سنگ‌های مریخی به چند نوع اصلی دسته‌بندی می‌شوند که سه نوع با نام اختصاری SNC (تلفظ “snick”) شناخته می‌شوند. نوع جدیدی از مریخی ها در سال ۱۹۸۴ توسط یک شهاب سنگ شناس در ناحیه آلن هیلز^[۱]  قطب جنوب کشف گردید و نام ALH84001 به آن داده شد. بعداً در مورد این شهاب سنگ خارق العاده بیشتر صحبت خواهد شد. SNC به حرف اول هر یک از نام‌های سه نوع نمونه اشاره دارد: “S” برای شرگوتیت^[۲] بوده که نام آن از شهاب سنگی که در سال ۱۸۶۵ در بیهار^[۳]، هند، در نزدیکی شهر شرگوتی^[۴] سقوط کرد، گرفته شده است. حرف “N” برای نمونه های نخلیت^[۵] بوده که پس از شناسایی نمونه‌ای که در نخله^[۶] مصر در سال ۱۹۱۱ افتاد به کارمی رود. و “C” برای نمونه های چاسینگیت^[۷] بوده که نامگذاری آن بر اساس نمونه شهاب سنگی که در چاسینگی^[۸]، فرانسه در سال ۱۸۱۵ سقوط کرد می باشد. تصور می‌شود که اکثر شهاب‌سنگ‌های SNC سنگ‌های آذرین کومولات (انباشته‌ای) هستند که در کف اتاقک ماگمایی تشکیل شده‌اند.

شهاب سنگ Nakhla و سطوح آن پس از شکسته شدن، این شهاب سنگ در سال ۱۹۱۱ در مصر سقوط کرد

شرگوتیت ها

در اکتبر ۱۹۹۹، دو شهاب سنگ که حدود ۲۰ سال قبل در صحرای موجاوه^[۹] جنوب کالیفرنیا یافت شدند، به دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس منتقل شدند و محققان به سرعت آنها را به عنوان شهاب سنگ شناسایی کردند. اما مهم‌تر از آن، محققان به این نتیجه رسیدند که آنها شهاب‌سنگ‌های مریخی جفت هم (همزاد)، با ویژه گی شرگوتیت‌ها هستند. چندین شاخص آنها را به این نتیجه رساند. اول، ترکیب ایزوتوپی گاز شبیه به اتمسفر مریخ، دوم، نسبت هیدروژن به هیدروژن سنگین بالا بود. این به این دلیل است که مریخ که تنها ۱۱ درصد جرم زمین است، نمی تواند هیدروژن سبک تری را که به فضا می رود و دوتریوم سنگین تر را پشت سر می گذارد، به صورت گرانشی نگه دارد. یافته‌های آن‌ها همگی با اندازه‌گیری‌های کاوشگر مریخ وایکینگ^[۱۰] در سال ۱۹۷۶ مطابقت داشت. مهم‌تر از همه، سن تبلور شهاب‌سنگ‌ها تنها ۳/۱ میلیارد سال بود که برای منشا سیارکی بودن بسیار کم می باشد. لازم به ذکر است سن آنها با سن چندین شرگوتیت دیگر در آزمایشگاه های روی زمین همخوانی داشت.

همه شرگوتیت ها علائم قابل توجهی از دگرگونی ضربه ای را نشان می دهند که منجر به تشکیل شیشه می شود. اوژیت و فلدسپات آن‌ها خاموشی موزائیک را نشان می‌دهند. این ویژگی های شوک را می توان در کریستال های سازنده شهاب سنگ هجده کیلویی شرگوتیتی به نام زاگامی^[۱۱] مشاهده کرد که در سال ۱۹۶۲ در نیجریه سقوط کرد. شرگوتیت ها رایج ترین گروه SNC  هستند. اکثر آنها دارای ترکیبات بازالتی با کانی های اصلی پیژونیت، اوژیت و ماسکلینیت^[۱۲] هستند. ماسکلینیت، نوعی شیشه حاصل ذوب ضربه ای بوده که دارای ترکیب فلدسپات پلاژیوکلاز است. فاز ماسکلینیت شامل ۲۳ درصد حجم است. ایزوتروپیک (همسانگرد) است، به این معنی که وقتی در میکروسکوپ پتروگرافی مشاهده می شود، در زیر نور متقاطع پلاریزه در تمام زوایای چرخش نوری در حالت روشن باقی می ماند. شرگوتیتها در شکل ۶-۱ تا ۶-۴ نشان داده شده است.

شکل ۶-۱-  قطعه ای از شرگوتیت زاگامی که در سال ۱۹۶۲ در نیجریه افتاد. این قطعه به شدت شوکه از گدازه بازالتی بوده که در طی یک رویداد برخوردی حدود ۳ میلیون سال پیش در مریخ به بیرون پرتاب شده است . این سنگ از ۷۵% پیژونیت و اوژیت ریزدانه، ۱۸% شیشه پلاژیوکلاز (ماسکلینیت) و چندین کانی جزئی تشکیل شده است (عرض ۳۳ میلی متر).

[۱] – Allan Hills

[۲] – Shergottite

[۳] – Bihar

[۴] – Shergotty

[۵] – Nakhlite

[۶] – Nakhla

[۷] – Chassignite

[۸] – Chassigny

[۹] – Mojave Desert

[۱۰] – Viking Mars

[۱۱] – Zagami

[۱۲] – Maskelynite

برگرفته از کتاب مقدمه ای بر شهاب سنگ ها
تالیف و ترجمه از دکتر مسعود کیانی