آرایش داخلی یک کانی منجر به شکل بیرونی آن می شود و بر این اساس شکل بلور تشکیل می گردد. در طبیعت بسیاری از کانی ها، عمدتاً با اشکال منظم و ایده آل به صورت طبیعی یافت می گردند.
اشکال بلوری به صورت بلورین از ترکیب چند محور مرتبط با هم تشکیل شده اند و بعضی از اشکال می توانند در فضای بسته تشکیل شوند (به صورت یک مکعب) که آن را شکلهای بسته می نامند و بعضی اشکال دیگر برای تشکیل شکل مربوطه احتیاج به فضای اضافه دارند که به آنها شکلهای باز می گویند.
برای مثال سیستم بلوری کوبیک (که دارای شش وجه است) شکل مناسب و مطابق با دیگر اشکال تشکیل می شود. بنابراین می تواند در همه جهات و فضای داخل مکعب حالتی بسته و محصور ایجاد کند که به آن شکل بسته می گویند. در حالیکه منشور تتراگونال، که متشکل از ۴ وجه منشوری است که نمی توانند بالا و پایین بلور و شکل آن را تغییر دهند و با قرارگیری در جای مناسب شکل صفحات را عوض کنند لذا برای “بستن” منشور به حالت چهار وجهی، به دو وجه دیگر نیاز است.
مثال دیگر: بلور زمرد از ۶ صفحه موازی با ۲ قاعده شش وجه (یا شش گوش) ساخته شده که می تواند با گونه اشکال دیگر متفاوت باشد، بخاطر اینکه صفحات بلوری این بلور به صورت بسته تشکیل گردیده است. از این رو، برای یک شکل شش ضلعی، pinacoid (2 شکل باز) در یک فضای بسته است.
در کل ۴۸ شکل (شکل) متفاوت داریم که در زیر ۱۲ شکل (شکل) آن معرفی گردیده است.
اصطلاحات مربوط به اشکال (شکلها)
درمورد وجوه، زوایا، شکلها و تقارنها منابع مختلفی در دسترس است. به یکی از صفحات صاف بروی بلور وجه گویند (آن را صفحه “Plane” نیز می نامند). لبه از تقاطع ۲ صفحه بوجود می آید.
اصطلاحات کاربردی در یک مکعب
شکل ظاهری (Habit)
شکل ظاهری کانیها تعریفی از شکلی است که معمولاً هر کانی در طبیعت بخود می گیرد. بر خلاف شکل(Form) ، شکل ظاهری همیشه به صورت شکل ایده ال نمی باشد و ممکن است بخشی از یک شکل ایده ال را نمایش دهد. زمانی که از شکل ظاهری صحبت می کنیم، منظور تغییری از شکل به شکل ظاهری است. برای مثال، زمانی که کانیها دارای شکلی اکتائدرون هستند ( همانند بسیاری از الماسها)، ما آنها را با شکل ظاهری اکتائدرال معرفی می کنیم.
زمانی که کانی دارای شکلهای متفاوتی هستند، ما بر این اساس آنها را با شکل ظاهریشان معرفی می کنیم. در شکل زیر، کانی با سه شکل متفاوت نشان داده شده است (منشوری، دو هرمی و Pedion). ما آنرا با شکل ظاهری “منشوری با انتهای هرمی و پدیون” معرفی می کنیم.
در زیر انواع زیادی از شکلهای ظاهری مختلف را که دارای نام خاص خود می باشند، آورده شده است:
⦁ سوزنی (Acicular)
⦁ دوهرمی (Bipyramidal)
⦁ خوشه انگوری (کروی) (Botroyidal (or globular))
⦁ ستونی (یا فیبری) (Columnar (or fibrous))
⦁ دندریتیک (عصبی شکل) (Dentritic)
⦁ دوازده وجهی (Dodecahedral)
⦁ شکل دار(Euhedral)
⦁ گنبدی شکل بزرگ و تقریباً شبیه به خوشه انگوری (Mamillary)
⦁ توده ای (Massive)
⦁ هشت وجهی (Octahedral)
⦁ منشوری (Prismatic)
⦁ چهاروجهی با مثلثهای مختلف اضلاع (Scalenohedral)
⦁ خراش خراشی (خطوط موازی روی سطح وجوه بلور یا رخ های بلور) (Striations)
⦁ ورقه ای (Tabular)
ساختمان خوشه انگوری از کانی مالاکیت
تقارن (Symmetry)
سه حالت تقارن در بلورها عبارتند از:
⦁ محورهای تقارن
⦁ سطوح تقارن
⦁ مرکز تقارن
محورهای تقارن
محورهای تقارن موجب تعادل شکل بلوری در چرخش صفحات بدور یک محور فرضی است. هر بلور متعلق به یک سیستم بلوری است (کوبیک، تتراگونال، هگزاگونال، تریگونال، اورتورومبیک، منوکلینیک یا تریکلینیک) و تقارن آنها بر اساس شکل ایده آل و کامل آن تعریف شده است.
در زیر مثالی در مورد محور تقارن در سیستم اورتورومبیک آورده شده است: هنگام تعیین محور تقارن، بلور را ۳۶۰ درجه حول محور خاصی چرخانده و باید دقت گردد در حین چرخش، تصویر دقیقی از تکرار صفحات وجود داشته باشد.
جعبه بشکل سه سطح موازی ترکیبی است،شکل اصلی سیستم اورتورومبیک شبیه به قوطی کبریت است
با چرخش ۳۶۰ درجه ای حول محور فرضی (خط فرضی که دقیقاً از مرکز آن می گذرد) ۲بار یک سطح تکرار شده است.
شروع دوباره ای برای چرخش خط فرضی است (بطرف بالا).در حال حاظر همین روند بشکل محور فرضی از پهلو می باشد.
محور نهایی تقارن سیستم اورترومبیک که از پهلو می گذرد (محور آبی رنگ). باز هم با یک چرخش ۳۶۰ درجه ای به دور محور دوباره همان تصویر تکرار می شود.
اگر در همه حالتی قوطی کبریت را قرار دهیم باز همان شکل تکرار می شود
دوباره چرخش ۳۶۰ درجه ای اطراف محور دقیقاً همان تصویر قبلی است.
همانطور که در تصاویر بالا مشاهده می کنید در سیستم اورتورومبیک بعد از یک چرخش ۳۶۰ درجه ای، ۳ محور تقارن نمایان گردیده و هر محور سبب ایجاد دو مرتبه هر تصویر در طی چرخش ۳۶۰ درجه ای حول خود می گردد. زمانی که یک محور نشان دهنده دو مرتبه تصاویر مشابه باشد، به آن می گوییم دو چین محور تقارن(۲-fold axis of symmetry) (یا بهتر: محورهای دو گوشه ای متقارن “digonal axis of symmetry”) بنابراین سیستم اورتورومبیک مشخص کننده ۳ محور دو گوشه ای متقارن است.
دیگر سیستم های بلوری دارای سطوح متقارن کمتر یا بیشتری هستند. یک ۳ چین محور متقارن به این معنی است که در چرخش ۳۶۰ درجه ای ۳صفحه متقارن دیده شده است (آن را تقارن سه گوش ” trigonal axis of symmetry” می نامند).
نظرات کاربران