سطح مریخ پوشیده از میلیون‌ها دانه‌ی ریز و کروی است که اندازه‌ی متوسط آنها حدود ۲٫۵ میلی‌متر است. این دانه‌های کوچک در تصاویر ناسا به رنگ آبی دیده می‌شوند، به همین دلیل دانشمندان لقب «بلوبری‌های مریخی» (Martian Blueberries) را به آنها داده‌اند.
در واقع، این دانه‌ها از ماده‌ای به نام هماتیت (Hematite) تشکیل شده‌اند — یک ترکیب معدنی از آهن و اکسیژن. اما پژوهش تازه‌ای نشان می‌دهد که ممکن است این سنگ‌دانه‌ها در گذشته از نوع هیدروهماتیت (Hydrohematite) بوده باشند، ماده‌ای که بخشی از ساختار شیمیایی‌اش از آب تشکیل شده است.
اگر چنین باشد، این «بلوبری‌ها» ممکن است هنوز درون خود ردی از آب باستانی مریخ را حفظ کرده باشند — مدرکی دیگر از این که سیاره‌ی سرخ زمانی محیطی مرطوب و قابل‌زیست داشته است.
مشاهدات ناسا از بلوبری‌های مریخی
گوی‌های کوچک روی سطح مریخ در این تصویرِ نزدیک، در نزدیکی دهانه‌ی فرام (Fram Crater) دیده می‌شوند. این مکان در آوریل ۲۰۰۴ توسط مریخ‌نورد فرصت (Opportunity) ناسا مورد بررسی قرار گرفت. ناحیه‌ی نشان‌داده‌شده در تصویر حدود ۳ سانتی‌متر (۱.۲ اینچ) پهنا دارد.
این تصاویر توسط دوربین میکروسکوپی نصب‌شده بر بازوی رباتیک مریخ‌نورد فرصت در دهانه‌ی ایگل (Eagle Crater) گرفته شده است
مریخ‌نورد فرصت (Opportunity)
این گوی‌های کوچک نمونه‌هایی از رسوبات معدنی کروی هستند که به‌طور غیررسمی به آنها لقب «بلوبری‌ها» (Blueberries) داده شده است. بررسی مریخ‌نورد فرصت از این بلوبری‌های سرشار از هماتیت (Hematite) در طول مأموریت اصلی سه‌ماهه‌ی خود در اوایل سال ۲۰۰۴، شواهدی از وجود محیطی آبدار و باستانی بر سطح مریخ فراهم آورد.
این تصویر در روز ۸۴م مریخی (Sol 84) مأموریت مریخ نورد فرصت، یعنی در تاریخ ۱۹ آوریل ۲۰۰۴ ثبت شده است. محل ثبت تصویر در کنار دهانه‌ی فرام (Fram Crater) قرار دارد؛ جایی که مریخ‌نورد در مسیر خود از دهانه‌ی ایگل (Eagle Crater) — محل فرود اولیه‌اش — به‌سوی دهانه‌ی اندیورنس (Endurance Crater) از آن عبور کرد.
درون بلوبری‌ها چه می‌گذرد؟
در این پژوهش، دانشمندان نمونه‌هایی از هیدروهماتیت (Hydrohematite) را از کلکسیون مؤسسه‌ی اسمیتسونیان و دانشگاه ایالتی پن (Penn State University) بررسی کردند. آنان با استفاده از روش‌های پیشرفته مانند پراش پرتو ایکس (X-ray Diffraction) و طیف‌سنجی فروسرخ (Infrared Spectroscopy) دریافتند که در ساختار این ماده، برخی از اتم‌های آهن با گروه‌های هیدروکسیل جایگزین شده‌اند — گروه‌هایی که منشأ آنها معمولاً آب است.
پژوهشگران سپس شرایطی را شبیه‌سازی کردند که در آن هیدروهماتیت تشکیل می‌شود و آن را با شرایط احتمالی مریخ در گذشته مقایسه کردند. نتیجه نشان داد که هیدروهماتیت معمولاً در محیط‌های اسیدی، مرطوب و نسبتاً خنک (کمتر از ۱۵۰ درجه سانتی‌گراد) شکل می‌گیرد.
به عبارت دیگر، این بلوبری‌ها ممکن است زمانی در محیطی آبدار و خنک‌تر تشکیل شده باشند، و هر یک از آنها می‌توانند تا ۸ درصد از وزن خود را به صورت آب در ساختارشان نگه دارند.
بیشتر بخوانید:
شهاب سنگ مریخی
شهاب سنگ مریخی زیبای سیاه (black beauty)
شهاب‌سنگ مریخی Elephant Moraine
تبدیل شهاب سنگ های مریخی به اکسیژن
منشا شهاب سنگ های مریخی در سیاره مریخ
هنوز مطمئن نیستیم
البته وجود واقعی هیدروهماتیت بر سطح مریخ هنوز به‌صورت قطعی تأیید نشده است.
زمانی که مریخ‌نورد فرصت در سال ۲۰۰۴ برای نخستین بار این بلوبری‌ها را کشف کرد، ابزارهایش توانایی تشخیص تفاوت میان هماتیت و هیدروهماتیت را نداشتند. حتی مریخ‌نوردهای جدید تر مانند استقامت (Perseverance) نیز چنین قابلیتی ندارند.
مریخ نورد استقامت (Perseverance)
بنابراین، تا زمانی که مأموریت‌های آینده نتوانند نمونه‌هایی از این مواد را به زمین بازگردانند، دانشمندان فقط می‌توانند حدس بزنند که درون بلوبری های مریخی واقعاً چه چیزی نهفته است!
منابع
- Live Science – “Mars ‘blueberries’ may be signs of ancient water”
- NASA Science – “Martian Blueberries”
نظرات کاربران