لرستان، سرزمینی در قلب زاگرس مرکزی، از دیرباز یکی از مهمترین کانون‌های زندگی و فعالیت‌های فرهنگی انسان‌های اولیه بوده است. پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این منطقه در دوره‌های مختلف پارینه‌سنگی نه تنها محل استقرار مردمانی که به شیوه‌ی شکار حیوانات و جمع‌آوری گیاهان و میوه‌ها زندگی می‌کردند بوده بلکه به عنوان یکی از مراکز اولیه شکل‌گیری سنت‌های سنگ‌تراشی و کار بر روی گوهرسنگ‌ها اهمیت ویژه‌ای داشته است.
عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث‌فرهنگی لرستان اظهار داشت: “کاوش‌های باستان‌شناسی اخیر در غار «قمری» واقع در این استان، به کشف شواهد ارزشمندی از سکونت انسان در بازه زمانی ۴۰ تا ۸۰ هزار سال پیش و همچنین دوره‌های اواخر پیش از تاریخ، تا تاریخی پس از آن منجر شده است.
یافته‌های اولیه نشان‌دهنده توالی فرهنگی کم‌نظیر در این غار است که از دوره پارینه‌سنگی میانه تا دوره‌های تاریخی را در بر می‌گیرد و بر اساس گفته تیم کاوش این مجموعه، آثار به‌دست‌آمده از دوره پارینه‌سنگی میانه شامل ابزارهای سنگی، استخوان‌های حیوانات شکار شده مانند بز کوهی و گوزن و بقایای اجاق آتش است.
بر اساس برخی آثار به‌دست‌آمده توسط متخصصین پارینه‌سنگی، به‌احتمال فراوان این آثار متعلق به انسان‌های نئاندرتال است.”
غار قمری (Ghamari Cave)
غار قمری؛ زیستگاه نئاندرتال‌ها در زاگرس
یکی از مهمترین محوطه‌های باستانی لرستان، غار قمری (Ghamari Cave) در نزدیکی خرم‌آباد است. کاوش‌های انجام‌شده در این غار، شواهدی از حضور نئاندرتال‌ها در دوران پارینه‌سنگی میانی به دست داده است. ابزارهای سنگی کشف‌شده در این غار شامل خراشنده‌ها، تیغه‌ها و هسته‌های سنگی است که بیانگر تسلط انسان‌های اولیه بر فنون تراش و بازتراش سنگ‌هاست. به‌ویژه نشانه‌هایی از استفاده مکرر و بازسازی ابزارها دیده می‌شود که نشان می‌دهد این مردمان در شرایطی خاص، مانند فصول گرم، به این غار و مناطق مرتفع اطراف آن مهاجرت کرده و زندگی می‌کردند.
مطالعات جدیدتر نیز نشان می‌دهد که غار قمری بخشی از شبکه گسترده زیستگاه‌های نئاندرتال‌ها در زاگرس بوده است. این یافته‌ها اهمیت جهانی دارند زیرا ثابت می‌کنند که نئاندرتال‌ها نه تنها در اروپا و خاورمیانه بلکه در زاگرس مرکزی نیز حضور پایدار داشته‌اند و حتی به سنگ‌های خاص با ارزش فرهنگی و نمادین توجه نشان داده‌اند.
خرم‌آباد و دره‌های لرستان؛ گهواره تمدن سنگ‌تراشی
در کنار غار قمری، محوطه‌های دیگری مانند غار یافته، کنجی و گر ارجنه در دره خرم‌آباد شناسایی شده‌اند که طیف گسترده‌ای از آثار پارینه‌سنگی را در خود جای داده‌اند. پژوهش‌های دهه ۱۹۶۰ توسط باستان شناسان خارجی و نیز بررسی‌های جدیدتر باستان‌شناسان ایرانی نشان می‌دهد که این محوطه‌ها پیوستگی چشمگیری از پارینه‌سنگی میانی تا پایانی و سپس فراپارینه‌سنگی دارند. این استمرار بیانگر آن است که لرستان یکی از مهمترین گذرگاه‌ها و کانون‌های تکامل فرهنگی انسان در فلات ایران بوده است.
ابزارهای سنگی این محوطه‌ها مثل انواع تیغه‌ها و خراشنده ها حاکی از نوآوری‌های فنی قابل توجه در میان ساکنان آنجاست. این ابزارها نه تنها برای شکار و آماده‌سازی گوشت و پوست حیوانات کاربرد داشته‌اند، بلکه شواهدی از کار بر روی مواد معدنی سخت‌تر و حتی سنگ‌های نیمه‌قیمتی نیز در میان آن‌ها دیده می‌شود. این نکته نشان می‌دهد که سنت گوهرتراشی و استفاده از سنگ‌های زینتی و کارکردی در لرستان پیشینه‌ای بس کهن دارد.
سنگ و گوهر؛ میراث ماندگار لرستان
یافته‌های لرستان گواه روشنی است بر اینکه انسان‌های اولیه به سنگ نه تنها به‌عنوان یک ابزار طبیعی بلکه به‌عنوان ماده‌ای با ارزش می‌نگریستند. در غار قمری و دیگر محوطه‌های لرستان، تراشه‌ها و ابزارهایی یافت شده که نشان می‌دهد سنگ‌ها بارها مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ این رفتار نشانه‌ای از احترام به سنگ ها و کمیابی ماده خام است.
گردنبند های چهار هزار ساله ساخته شده از لاجورد، عقیق و صدف
همچنین برخی از سنگ‌های خاص که در این محوطه‌ها یافت شده‌اند، به نظر می‌رسد کاربردی نمادین یا زیبایی‌شناختی داشته‌اند. همین شواهد است که پژوهشگران را بر آن داشته تا لرستان را نه تنها محل سکونت و زیست، بلکه سرزمین باستانی گوهرسنگ بدانند؛ جایی که هنر گوهرتراشی و سنگ‌تراشی از اعماق تاریخ در بطن زندگی انسان‌ها ریشه دوانده است.
بیشتر بخوانید:
گزارش مسابقه گوهرتراشی دامله در لرستان
سهم ایران از صنعت گوهرتراشی جهان نیم درصد است
جمع‌بندی
لرستان، با غارها و محوطه‌های باستانی‌اش، از مهمترین مراکز شکل‌گیری فرهنگ‌های پارینه‌سنگی در ایران و خاورمیانه است. غار قمری به عنوان نمادی از حضور نئاندرتال‌ها، و ابزارهای سنگی متنوع به عنوان بازتابی از سنت‌های دیرینه سنگ‌تراشی و گوهرتراشی، جایگاه لرستان را در تاریخ باستان‌شناسی ایران و جهان برجسته می‌سازند. از این رو، می‌توان لرستان را به‌حق «پایتخت باستانی گوهرسنگ ایران» نامید؛ سرزمینی که هنر و زندگی در آن، قرن‌ها پیش در دل صخره‌ها و غارها شکل گرفت و تا امروز ادامه یافته است.
منابع
- Recent Paleolithic Surveys in Luristan – K. Roustaei, H. Vahdati Nasab, F. Biglari, S. Heydari, G. A. Clark, and J. M. Lindly. Current Anthropology, Vol. 45, No. 5 (December 2004), pp. 692-707.
- Archaeology Magazine – Neanderthal Habitation Evidence in Ghamari Cave, Iran
نظرات کاربران