کندریت‌های کربنی (Carbonaceous Chondrites) از ارزشمندترین و نادرترین انواع شهاب‌سنگ‌ها هستند که اطلاعات بی‌نظیری از آغاز شکل‌گیری منظومه شمسی را در خود جای داده‌اند. در میان این خانواده، کندریت های کربنی CI (به‌ویژه CI1) کمیاب‌ترین و از نظر علمی ارزشمندترین نوع است. تاکنون تنها چند نمونه از کندریت‌های CI در جهان شناسایی شده‌اند و بیشتر آن‌ها به‌صورت سقوط یافته (Fall) مشاهده شده‌اند.

از میان این موارد محدود، تنها دو نمونه داده‌های کافی برای بررسی‌های علمی دقیق در اختیار دانشمندان گذاشته‌اند:

1. ایوانا (Ivuna) – سقوط کرده در نزدیکی شهر ایوانا، تانزانیا، در تاریخ ۱۶ دسامبر ۱۹۳۸
2. اورگیل (Orgueil) – سقوط کرده در جنوب فرانسه در سال ۱۸۶۴، که بیش از ۲۰ قطعه از آن در منطقه‌ای حدود ۱۰ کیلومتر مربع جمع‌آوری شده است.

ایوانا یکی از مشهور ترین شهاب سنگ های جهان، نمونه ای از کندریت های کربنی CI است وزن این قطعه ۱۷ گرم است.

یکی از ۲۰ سنگی که از میدان پراکنش اورگیل در جنوب فرانسه جمع آوری شده است.

ویژگی‌ها و ترکیب کندریت‌های CI1

کندریت‌های کربنی گروه CI از نظر پتروگرافی و شیمیایی شباهت‌هایی با کندریت‌های معمولی دارند، اما از جهات کلیدی با آن‌ها متفاوت‌اند. در کندریت‌های معمولی، رده‌بندی بر پایه‌ی دگرگونی حرارتی (از ۳ تا ۷) انجام می‌شود؛ عدد ۳ به معنی کمترین تغییر حرارتی و ۷ بیشترین میزان دگرگونی است.

اما کندریت‌های کربنی CI بر اثر آب تغییر یافته‌اند، نه حرارت. این سنگ‌های فضایی دارای زمینه‌ای دانه‌ریز و مات (اوپک) هستند و محتوای کربن ۳-۵ درصد و آب ۱۸-۲۲ درصد دارند. همین ویژگی‌ها آن‌ها را در رده‌ی پتروگرافی نوع ۱ (CI1) قرار می‌دهد.

کشف جدید: کشف مواد نوع CI در نیمه پنهان ماه

بر اساس گزارش  های جدید در تاریخ ۲۱ اکتبر ۲۰۲۵، پژوهشگران چینی در مأموریت فضایی چانگ ای-۶ (Chang’e-6) به کشفی شگفت‌انگیز دست یافته‌اند.
در نمونه‌هایی که این فضاپیما از نیمه پنهان ماه به زمین بازگرداند، ذراتی میکروسکوپی یافت شده که ترکیب شیمیایی و ایزوتوپی آن‌ها با کندریت‌های کربنی نوع CI (به‌ویژه نوع Ivuna) مطابقت دارد.

نکات کلیدی این کشف

• این نخستین شواهد فیزیکی از وجود مواد کندریتی نوع CI در سطح ماه است.
• پژوهشگران بیش از ۵۰۰۰ ذره از نمونه‌های چانگ ای-۶  را بررسی کردند و در میان آن‌ها نمونه ای یافتند که ترکیب آن با سنگ‌های ماه یا زمین منطبق نبود، بلکه دقیقاً شبیه کندریت‌های CI بود.
• این یافته نشان می‌دهد که در دوران اولیه‌ی منظومه شمسی، شهاب‌سنگ‌های CI به ماه برخورد کرده‌اند و بقایای آن‌ها در خاک ماه باقی مانده است.
• از آنجا که ماه فاقد جو است، این ذرات شکننده در آن حفظ شده‌اند، در حالی که در زمین به‌دلیل ورود به جو اغلب از بین می‌روند.

این کشف نه‌تنها منشأ احتمالی آب  در ماه و زمین را روشن‌تر می‌کند، بلکه می‌تواند سرنخ‌هایی درباره‌ی نقش شهاب‌سنگ‌های CI در توزیع مواد حیاتی در سراسر منظومه شمسی ارائه دهد.

تصویر میکروسکوپی از یک قطعه شهاب سنگ حاوی الیوین که توسط چانگ ای-۶ از سمت پنهان ماه جمع آوری شده است.

بیشتر بخوانید:

کندریت انستاتیت (E) و کشف نمونه ای از آن در شهرستان انار

مقایسه شهاب سنگ های براکینیت‌ و اوریلیت‌: دو نوع متمایز از آکندریت‌های ابتدایی

شهاب‌سنگ مورچیسون: رازهای حیات از دل کیهان

شهاب‌سنگ بن کوبین (Bencubbin)،شهاب سنگ کربنی CB

شناسایی جدیدترین نمونه شهاب‌سنگ آکندریتی ایران

اهمیت علمی کندریت‌های CI

نمونه‌های تاریخی مانند ایوانا (Ivuna) و اورگیل (Orgueil) و اکنون یافته‌های جدید از چانگ ای-۶ ، کلید درک تاریخ اولیه‌ی منظومه شمسی هستند.

این نمونه از اورگیل فقدان ویژگی های کندریت ها از جمله کندرول هارا نشان می دهد.

جمع‌بندی

کندریت‌های کربنی CI نه‌تنها از نظر علمی فوق‌العاده کمیاب‌اند، بلکه دریچه‌ای به گذشته‌ی  منظومه شمسی می‌گشایند. کشف اخیر ذرات مشابه در سطح ماه، تأییدی بر نقش این شهاب‌سنگ‌ها در شکل‌گیری و تحول مواد حیاتی در سیارات داخلی است.
با ادامه‌ی پژوهش‌ها روی نمونه‌های چانگ ای-۶ و مقایسه با شهاب‌سنگ‌های ایوانا( Ivuna) و اورگیل (Orgueil)، درک ما از منشاء آب و حیات در منظومه‌ی شمسی عمیق‌تر خواهد شد.

منابع

• کتاب: مقدمه‌ای بر شهاب‌سنگ‌ها از دکتر مسعود کیانی
• ScienceAlert: “China Brought Something Unexpected Back From The Far Side of The Moon” نوشته‌ی Michelle Starr، ۲۱ اکتبر ۲۰۲۵.
  منبع در ScienceAlert