غار باستانی کلماکره به عنوان یکی از پدیده های جذاب استان لرستان در ۱۲ کیلومتری غرب پلدختر واقع شده است . در زبان لری “کلما کره ” یعنی غاری که محل زندگی کـل وحشی بوده و درخت انجیر آن را فرا گرفته است . این غار در ارتفاعات کوه «ملَه» و بر فراز دشت دره باغی واقع شده است . پیشانی غار ۵۰ متر جلوتر از پایین دهانه آن است همین دلیل این غار از دیدرس پنهان است. این غار در اثر فرایندهای انحلال و کارستی شدن سنگ های آهکی زاگرس چین خورده، تشکیل شده است که در درون آن ساختارهای طبیعی با شکوه و زیبایی تشکیل شده است . تالارها، دهلیزها و شکاف های بسیار ایجاد شده در غار فضایی اسرار آمیز به آن داده به گونهای که هر ببیننده ای را به تحسین وا مـی دارد . در ایـن غار آثار زیادی از ایران باستان به دست آمده است که زینت بخش موزه های مهم دنیا می باشند .

واژگان کلیدی : لرستان،پلدختر، غار کلماکره ،کارستی شدن .

مقدمه

مناطق گسترده ای از ایران شامل کوه های زاگرس، البرز و ایران مرکزی از سنگ های کارستیک تشکیل شده است . این سنگ ها با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک ایران منبع بسیار مهم تامین آب شرب شهرها و روستاهای ایران می باشد . از طرفی اغلب مخازن هیدروکربور (نفت و گاز ) ایران در کارست قرار دارد و بسیاری از معادن نقره،سرب،روی و بوکسیت نیز در سنگهای کارستیک می باشد .غار یکی از مهم ترین اشکال ژئومورفولوژی کارست بوده که علاوه بر جاذبه های
توریستی و گردشگری ، از دیدگاه علمی نیز بسیار حائز اهمیت می باشند . در واقع نهشته های درون غار ، شناسنامه سنگ های در برگیرنده خود بوده که تمامی وقایع ثانویه زمین شناسی را در خود ثبت نموده است. لذا امروزه غارها از نگاه بسیاری از پژوهشگران علوم زمین ، محیط زیست ، علوم جانوری و گیاهی ، آب و هوا شناسی ، معدن ، باستان شناسی و بسیاری از علوم دیگر مورد توجه می باشد. استان لرستان در غرب ایران با قرار گرفتن در ناحیه زاگرس دارای تعداد ۱۸۶۳ غار بوده که در این میان ۲۵۰ مورد از آنها شناسایی و ۱۶۳ مورد ثبت گردیده است.قریب به اتفاق این غاره در سنگ های آهکی و تعداد محدودی در سنگ های آذرین و یخچال های طبیعی این استان تشکیل شده اند[ ۳ ] . غار باستانی کلما کره در شهرستان پلدختر یکی از غارهای شگفت انگیز و معروفترین غار لرستان در سطح
کشور و جهان می باشد.این غار در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمار ه ثبت ۱۳۱۱۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است [ ۴و۱ ]. بسیاری از اشیای تاریخی و ارزشمند این غار به عنوان یکی از ۶ گنجینه بزرگ کشف شده در جهان یاد میکنند که امروزه زینت بخش موزههای معتبر داخل و خارج کشور می باشند [ ۴و۲ ] .

راه‌های دسترسی و موقعیت جغرافیایی

از نظر مختصات جغرافیایی این غار دارای طول جغرافیایی ۲۵ ۳۷ ۴۷ و عرض جغرافیایی ۴۳ ۱۱ ۳۳ می باشد و ارتفـاع آن از سـطح دریـا ۱۲۷۰ متـر اسـت . بـرای دسترسی به غار از مسیر پلدختر و از طریق جاده شوسه ای که در حاشیه شمالی رودخانه کشکان است ، پس از طی ۱۲ کیلومتر روستای دره باغ قـرار دارد و از ایـن روستا تا دهانه غار مسیری کوهستانی است که باید پیاده طی شود(شکل ۱)

شکل : ۱ موقعیت جغرافیایی و راه دسترسی به ناحیه مورد مطالعه

بحث

این غار به طور تصادفی توسط یک شکارچی محلی در پاییز سال ۱۳۶۸ کشف شد که تا سال ۱۳۸۴ که به ثبت رسید مورد هجوم و تخریب غارتگران میراث فرهنگی قرار گرفت.کوه آهکی ملِّه که غار باستانی کلماکره در یال جنوبی آن قرار گرفته و دارای روندی شرقی – غربی می باشد از غرب شهرسـتان پلـدختر آغـاز شـده و بـا انحرافی اندک ازغار کلماکره در سمت شرقی یکی از آخرین دره های صخرهای کوه در ارتفاع ۵۵۰ متری از سطح دشت واقع شده است(شکل )۱.

از نظر زمین شناسی مله کوه یا ماله کوه در منطقه زاگرس چین خورده (Zone-Folded) قرار دارد و از سازندهای آهکی تشکیل شده است.دهانه های تقریباً دوقلوی غار مورد مطالعه در پناه صخره ای شیب‌دار با دیدی کاملاً کور قرار گرفته است به همین دلیل مأمن بسیار مناسبی در شـرایط اضـطراری جهـت مخفـی شـدن بـوده
است(شکل ۲ ). طول دهانه غار حدود ۲۰ متر و ارتفاع آن بین ۷تا ۱ متر است که از دهانه تا عمق ۱۰ متری دهانه در این تالار رفت و آمد را ممکن میسازد ولی از آن پس تاریکی مطلق بوده و بدون استفاده از نور مصنوعی، امکان پیشروی وجود ندارد. مساحت کلی فضاهای شناخته شده در غار حدود ۴۳۰۰ متر و طول فضاهای متصل به هم و شناخته شده مسیر فعلی آن حدود ۶۷۰ متر می باشد. دسترسی به فضای داخلی غار که از چهار تالار نسبتاً بزرگ تشکیل شده بسیار دشـوار اسـت .

تالار ورودی از سه تالار دیگری کوچکتر بوده و توسط دهلیزی به تالار دوم که بزرگترین تالار هم می باشد متصل است و در درون فضـای داخلـی غـار چنـد آبچـال کوچک و بزرگ و مملو از آب در تالارهای دوم، سوم و چهارم دیده میشود ( شکل۳ ).

ستونهای رسوبی از استالاگمیت‌ها ی (چکیده ها ) تا ارتفاع ۱۵ متری قد برافراشته و به استالاگتیت ها ( چکنده ها)  سقف غار اتصال یافته اند (  شکل ۴) متاسفانه بر اثر تخریب غارتگران و حفاران غیر مجاز آثار باستانی آثار تخریب در جای تا جای غار دیده می شود و حتی  استالاگمیت ها و استالاگتیت ها توسط مواد منفجره مورد تخریب قرار گرفته اند(شکل۵).

بعضی پدیده های تاریخی و فرهنگی در چگونگی شکل گیری تشکیلات درون غار بدون تأثیر نبوده است به گونه ای که اشکال بعضی از استالاگمیت هـا نتیجـه ی دخالت مصنوعی انسان در آن ها است، به عنوان مثال ظرف سفالین شکسته موجود در تالار دوم روی استالاگمیت ها قرار گرفته که شکل آن ها دقیقاً شبیه کوزه های بزرگ، سالم و مصنوع بشر است، که به مرور زمان روی آن را لایه ای از رسوبات آهکی پوشانده و قندیل آویزان شده آن شکل نامنظمی به خودگرفته است . در تـالار دوم خمره های بزرگ و کوچکی تا ارتفاع ۸۰سانتی متر به طرز خاصی بر روی ستونهای آهکی و قطر ۴ سانتی متر وجود داشته است که توسط لایـه ای از رسـوبات آهکی پوشیده شده اند(شکل۶) از نظر باستان شناسی این غار به دوره عیلامی یا به اوایل حکومت هخامنشیان و اواخر دوره مادها مربوط می باشد . بسیاری از اشیای تاریخی و ارزشمند این غار به صورت اتفاقی در سال ۱۳۶۸ کشف شد و از آن به عنوان یکی از ۶ گنجینه بزرگ کشف شده در جهان یاد میکنند . تعداد زیادی اشیا نفیس با قدمت تاریخی فراوان در کاوشهای غیر مجاز غارت شده و در موزه های اروپایی مانند لوور و موزه بریتانیا و نیز موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشوند. ایـن اشـیاء شـامل پیکـره هـا، بشقاب ها و ریتون نفیس هستند. در سال های اخیر، برخی از اشیای غارت شده توسط نیروهای انتظامی و اطلاعاتی کشف شده و در اختیار سازمان میـراث فرهنگـی، صنایع دستی و گردشگری قرار گرفته اند و در موزه ایران باستان در تهران و نیز در موزه قلعه فلک الافلاک در خرم آباد نگه داری می شوند. از تعـداد واقعـی اشـیا تاریخی به دست آمده و غارت شده این غار آمار درستی در دست نمی باشد ولی اهمیت و تعداد اشیا به دست آمده از این غار به حدی زیاد مـی باشـد کـه یکـی از
چهار بخش اصلی موزه ملی ایران را به خود اختصاص داده است(شکل۷)

شکل ۲ :  دهانه ورودی غار کلما کره[ ۷و ۸ ] .

شکل ۳ :  نقشه داخلی غار کلماکره[ ۷ ] .

شکل ۴: تصاویری از قسمت های داخلی غار[ ۸ ].

شکل ۵: تخریب قسمتهای داخلی غار توسط غارتگران میراث فرهنگی[ ۸ ] .

شکل : ۶ کوزه رسوب گرفته در درون غار مورد مطالعه[ ۸ ].

شکل : ۷ تعدادی از اشیا به دست آمده غار مورد مطالعه[ ۷ ] .

نتیجه گیری و پیشنهادات

غار کلما کره در مله کوه شهرستان پلدختر در اثر فرایندهای انحلال و کارستی شدن سنگ های آهکی زاگرس چین خورده تشکیل شده است. دهانه غار به سمت غرب باز شده و به سوی شرق ادامه مییابد که در صخرهای شیبدار با دیدی کاملاً کور قرار گرفته است . طول دهانه غار حدود ۲۰ متر و ارتفاع آن بین ۷تا ۱ متر است.

از دهانه تا عمق ۱۰ متری دهانه در این تالار رفت و آمد را ممکن می سازد ولی از آن پس تاریکی مطلق بوده و بدون استفاده از نور مصنوعی، امکان پیشروی وجود ندارد.

چند چاله کوچک و بزرگ و مملو از آب در تالارهای دوم، سوم و چهارم غار دیده میشود. به نظر میرسد بعضی استالاگمیت‌های موجود در غار در نتیجه دخالت انسان و به صورت مصنوعی در آن ایجاد شده است . باتوجه به ته نشستهای رسوبی و آهک فراوان این غار حاوی استالاگتیت ها (چکنده ها ) و استالاگمیت‌ها ( چکیده ها) بزرگ و بسیار زیبا می باشد .
به منظور شناسایی و بررسی علمی هرچه بیشتر غار پیشنهاد می شود که تیمی از غار نوردان ،غارشناسان،زمین شناسان،جغرافی دانان و باستان شناسان به ناحیه مورد مطالعه اعزام گردد تا به مطالعه علمی غار پرداخته و اطلاعات یکدست و مدونی از نحوه تشکیل و سرگذشت غار تهیه گرددهمچنین با توجه به زیبایی و شهرت جهانی منحصر به فرد این غار می توان با ایجاد شرایط و بستر های لازم جهت گردشگری از این غار را فراهم نمود و علاوه بر ترویج فرهنگ و تمدن باستانی این ناحیه از فواید اقتصاد گردشگری این غار بهره مند شد .

:نویسندگان

مسعود کیانی

زهرا شعبانی

محمد رحمتی

معصومه امجدی

ژئوتوریسم غار باستانی کلماکره پلدختر(جنوب غربی لرستان )

دانلود فایل مقاله 

منبع: موسسه گوهرشناسی کیپا