این ظرف که در منسوجاتی باستانی پیچیده شده بود، به همراه چندین شیء تاریخی دیگر حدود ده سال پیش توسط فلزیاب یک علاقهمند به کاوش در مزرعهای در کرککودبرایتشایر در منطقه بالمگی اسکاتلند کشف شد.
پژوهشگران میگویند این اشیاء تاریخی حدود ۱۱۰۰ سال پیش در خاک دفن شده بودند.
در این کشف، که به عنوان یکی از مهمترین یافتههای باستانشناسی قرن در بریتانیا توصیف میشود، بیش از ۵ کیلوگرم نقره، طلا و اشیایی تاریخی از صلیب سینه مسیحی تا سنجاق سینه به دست آمد. این اقلام باستانی سپس به موزه ملی اسکاتلند منتقل شدند.
جداره بیرونی این ظرف نقرهای در ابتدا تنها از طریق اسکن اشعه ایکس قابل مشاهده بود، چرا که مقامات موزه نمیخواستند آسیبی به الیاف حائل آن وارد شود.
از آن زمان، منسوجات با روشهای پیشرفته تا حدی برداشته شده و ظرف با لیزر تمیز شده است تا خوردگی سبز رنگ روی بیشتر سطح نقرهای آن حذف شود.
اکنون برای نخستین بار میتوان جزئیات یک طرح شامل تاجها، محرابهای آتشین و موجوداتی از جمله پلنگ و ببر را روی ظرف مشاهده کرد.
محققان میگویند نگارههای حکاکی شده روی ظرف به شمایلنگاری دین زرتشتی، مذهب رسمی امپراتوری ساسانی و آخرین امپراطوری ایرانی قبل از فتوحات اولیه مسلمانان در قرن هفتم میلادی، مربوط است.
دکتر مارتین گلدبرگ، متصدی مجموعههای اوایل قرون وسطی و وایکینگها در موزه ملی اسکاتلند، در این باره میگوید: «نماد مرکزی جام چیزی است که آنها آن را محراب آتش مینامیدند. این نقشی بود که در سکههای شاهنشاهی ساسانی استفاده میشد و برای اعمال مذهبی آنها رکنی اساسی به حساب میآمد.»
او درباره دیگر مشخصات ظرف کشفشده میگوید: «این ظرف اما منقش به تاجی است که دارد از آن شعلههای آتش بیرون میآید. این نگاره احتمالاً به ما میگوید که ظرف برای خاندان شاهنشاهی در نظر گرفته شده یا توسط آنها مورد استفاده قرار میگرفته است.»
شاهنشاهان ساسانی در نقوش و نگارههای به جا مانده اغلب در حال شکار پلنگ و ببر نشان داده میشدند و روی این جام نیز ببرهایی مشخص هستند. دکتر گلدبرگ در این باره میگوید: «دیدن آن ببرها برای اولین بار واقعاً شگفتانگیز است.»
حکاکیها روی ظرف باعث شده کارشناسان به این نتیجه برسند که این جام با ارتفاع ۱۴ سانتیمتر احتمالا متعلق به «یک خانواده فوقالعاده اشرافی با موقعیت بالا و ارتباطات خوب با دربار» بوده است.
تجزیه و تحلیل علمی نشان میدهد که نقره به کار رفته در این ظرف نیز از معدنی در ایران امروزی به دست آمده است.
دکتر جین کرشاو، کارشناس نقره عصر وایکینگ در دانشگاه آکسفورد، که با موزه ملی اسکاتلند روی این پروژه کار کرده است، میگوید: «این ظرف آلیاژی از نقره و سرب نسبتاً خالص دارد که نمونهای از نقره ساسانی است.»
وی اضافه کرد: «ایزوتوپهای سرب موجود در فلز نقره و سیاهقلم مخصوص نقشنگاری روی فلز از ایران است. حتی میتوانیم تا آنجا پیش برویم که بگوییم سیاهقلم به کار رفته در آن [ترکیب نقره، گوگرد، سرب و نقره] از معدن معروف نخلک ایران استخراج شده است. تایید علمی منشأیی چنین دوردست برای این شیء برجسته، اعجابانگیز است.»
معدن سرب و نقره نخلک که همینک نیز از آن برداشت میشود در انارک نائین در استان اصفهان واقع شده است و پیشینه استخراج از آن تا ۲ هزار سال میرسد.
کارشناسان هنوز نمیدانند که ظرف باستانی کشفشده چگونه با طی مسافتی بالغ بر هزاران کیلومتر از ایران به جنوب غربی اسکاتلند رسیده و چه کسی آن را به این مکان آورده است.
