چکیده
درکتاب آسمانی قرآن علاوه بر احکام توحیدی واعتقادی دین اسلام، از پدیده های طبیعی و ماوراطبیعی نیز سخن به میان آمده است و چگونگی خلقت انها و یا نحوه استفاده از آنها را آموزش می دهد. در این کتاب آسمانی مقدس کلمه ارض (زمین) ۴۶۱ مرتبه آمده ، و همچنین از بعضی گوهرها و کانی ها هم به سوره خاص نام برده شده است. به طوری کلی در قرآن به منابع معدنی و عناصر فلزی گرانبها، کانی، سنگ و گوهر ها نیز به طور خاص اشاره شده و تعداد ۵ گوهرسنگ حدید، مروارید، مرجان، یاقوت و شهاب سنگ به طور خاص نام برده شده، و بعضی از این گوهرسنگ ها به عنوان تذکر بر شگفتی های طبیعی جهت تفکر در خلقت انها، بعضی به عنوان جواهرات زینتی و سرمایه ای ، بعضی به عنوان تشبیه و بعضی به عنوان سدهای ماورا طبیعی جهت جلوگیری از استراق سمع نام توضیح داده شده است.
مقدمه
خالق هستی علاوه بر جنبه های اعتقادی و احکام شریعت در جای جای کتاب عظیم الشان قرآن و در آیات مختلف به نعمت های فراوان و شگفتی های دنیایی پیرامون بشر اشاره میفرمایید. همچنین در آیات متعددی از نحوه خلقت زمین و آسمان و هر آنچه بین آنهاس سخن به میان آمده است. علم زمین شناسی از علوم حیطه تجربی بوده که در قرآن مجید آیاتی را به خود اختصاص داده اند به گونه ای که کلمه ارض به معنای آن چیزی که مردم بر آن زندگی می‌کنند (ابن منظور،متوفی ۷۱۱ ق) یا به معنای آنچه که پائین و مقابل آسمان است، ۴۶۱ بار در قران آمده است (مصطفوی ، ۱۳۶۰). اگرچه ارض در اصطلاح همان معنای لغوی را دارد، اما قرآن آن را در معانی متعددی به کار برده است. در این میان از فلزات و گوهرسنگ ها هم به صورت خاص در قرآن نام برده شده ،که به صورت خاص در این مقاله مورد بحث قرار می گیرند. لازم به الذکر است در این مقاله سعی شده از ورود به تفسیر آیات خودداری شود و فقط به این ایات اشاره گردد.
بحث
در قرآن کریم از کلمات فلز و معدن صحبتی به میان نیامده ، ولی از کلمه حجر یعنی سنگ یا جمع آن حجاره ۱۲ مرتبه سخن به میان آمده است. به طوری کلی در قرآن به منابع معدنی و عناصر فلزی گرانبها، کانی، سنگ و گوهر ها نیز به طور خاص اشاره شده است که از این میان می توان به حدید (آهن)، مس، نقره، طلا، یاقوت، لولو(مروارید)، مرجان و شهاب سنگ اشاره کرد(قرآن کریم).
۱-حدید (آهن)
حدید یا هماتیت (Hematite) از واژه یونانی “haimatitis” به معنی “خون قرمز” است. این کانی یک کانی اکسید آهن با سختی ۵.۵ تا ۶.۵ بوده که از با فرمول شیمیایی (Fe2O3) تشکیل شده است (کریم پور، ۱۳۹۲ ؛ رضوی، ۱۳۹۴) .این کانی گوهری در متون کهن فارسی به نام شادنه، شادنج، حجرالدم، حجر هندی، آهن چینی، حجرالطور و شابانگ آمده‌است. در اصطلاح گوهرشناسی امروزه حدید به کانی هماتیت اطلاق می شود که به عنوان یکی از گوهرسنگ های فلزی به صورت اشکال مختلف تراش خورده و راف مورد استفاده قرار می گیرد (والترشومن، ۱۳۹۳) (شکل۱).
«حدید» از واژگان قرآنی و به معنای تیز و برّنده و نیز به معنای آهن است و همچنین نام یکی از سوره های مبارک قرآن می باشد (خرمشاهی،۱۳۷۷). کلمه «حدید» به معنی آهن، شش بار در قرآن کریم آمده است: سوره اسراء آیه ۵۰، سوره کهف آیه ۹۶، سوره حج آیه ۲۱، سوره سباء آیه ۱۰، سوره ق آیه ۲۲ و سوره حدید آیه ۲۵. در تمام آیه‌ها و سوره‌های قرآن به جز سوره ق، منظور از «حدید» همان فلز آهن است.
شکل:۱ دستبند ساخته شده از حدید (هماتیت)
۲-لولو (مروارید)
مروارید ( Perl) از داخل صدف های دو کفه ای ابهای شور و شیرین به دست می آید. این گوهر دارای سختی ۲.۵ در مقیاس موس است و فرم شکستگی صدفی یا پولکی شکل و اساسا بدون کلیواژ می باشد. شکل این گوهر اغلب نزدیک به کره است ولی به شکل های گلابی، دکمه ای و نامنظم هم دیده می شود. مرواریدها اغلب سفید رنگ بوده ولی در رنگ های مختلف دیگر نیز دیده می شوند(والترشومن، ۱۳۹۳).
کلمه مروارید در قران ۷ بار به اشکال مختلف آمده است این آیات شامل: آیه ۲۳ سوره حج، آیه ۱۴سوره نحل، آیه۳۳ سوره فاطر، آیه ۲۴ سوره طور، آیه ۲۳ سوره واقعه ، آیه ۱۹ سوره انسان و آیه ۲۲ سوره الرحمن می باشند که در بیشتر این آیات به عنوان گوهری سفید، درخشنده، محفوظ ، زینتی و مایه رزق و روزی مورد توجه بوده است.
۳-مرجان
مرجان (coral) سنگی با منشا آلی است که از اعماق دریا بدست می آید. این سنگ دارای شفافیتی مات بوده و از رنگهای سفید، قرمز، صورتی، سیاه و …آن به عنوان گوهرسنگ در جواهرات استفاده میشود.ترکیب این گوهر همانند مروارید کربنات کلسیم ( Caco3) می باشد(والترشومن، ۱۳۹۳).
کلمه مرجان در ایات ۲۲ و ۵۸ سوره مبارکه الرحمن آمده است. یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ ﴿۲۲﴾از هر دو [دریا] مروارید و مرجان برآید (۲۲). همچنین خداوند در آیه دیگر می فرمایند کَأَنَّهُنَّ الْیَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ ﴿۵۸﴾گویى که آنها یاقوت و مرجانند (۵۸). در آیه ۲۲ از مرجان به عنوان گوهری زینتی و مایه رزق و روزی و در آیه ۵۸ به عنوان جسمی سفید و درخشنده اشاره دارد که منظور کسب روزی از صید و فروش آن می باشد.
۴-یاقوت
مشخصات کلی خانواده کروندوم شامل: وزن مخصوص: ۴ سختی :۹ ضریب شکست: ۷۶۲/۱-۷۷/۱ و سیستم کریستالی: تریگونال میباشد(هال،۱۳۹۲). کروندوم ها دارای رنگ های متنوعی بوده و در سنگ های آذرین، دگرگونی و به صورت پلاسری یافت می شوند، که رنگ قرمز آن را یاقوت (روبی) و سایر رنگ ها را سافایر می گویند.بهترین معادن این گوهرقرمز در میانمار،افغانستان، تاجیکستان، موزامبیک،مادگاسکار و… وجود دارد(والترشومن، ۱۳۹۳).
خالق هستی در در آیه ۵۸ سوره مبارکه الرحمن می فرمایید: کَأَنَّهُنَّ الْیَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ (گویى که آنها یاقوت و مرجانن). در واقع در این آیه و آیات قبل به حوریان بهشتى اشاره شده است که آنها را موجوداتى زیبا و جذاب که همچون یاقوت و مرجان درخشان هستند. در این آیه سفیدی بدن حوریان به مروارید و قرمزی خون آنها به یاقوت تشبیه شده است(شکل۲).
۵-شهاب و شهاب سنگ
وقتی یک شهاب واره داخل فضای جو زمین می شود به آن شهاب می گویند که در بیشتر اوقات این شهاب ها بر اثر سوختن نورانی می باشند. شهاب سنگ یک قطعه جامد بازمانده از جِرم های آسمانی مثل ستاره های دنباله دار، سیارک یا یک سیاره دیگری است که ابتدا در فضای بیرون جو زمین قرار داشته سپس توانسته وارد جو زمین شود و به زمین برخود کند.شهاب سنگ ها به سه گروه اصلی آهنی، سنگی-آهنی و سنگی تقسیم می شوند و با توجه به تعاریف کلاسیک گوهرسنگ ها در رده جواهرات کم یاب قرار می گیرند(شکل۳).
واژه «شهاب» پنج مرتبه در قرآن کریم و در سوره های «حجر» ، «صافات» ، «جنّ» و «نمل» تکرار شده است. کلمه شهاب به معنی پاره آتش یک بار ( آیه ۷ سوره مبارک نمل)، در دو آیه به عنوان وسیله ای جهت منع و طرد شیاطین ( ایه ۱۸ سوره مبارکه حجر و آیه ۱۰ سوره مبارکه صافات) ، در ایه به عنوان ابزاری برای راندن و دورکردن جنیان (ایات یک الی ۹ سوره مبارکه جن) و در دو ایه به صورت ضمنی(آیه ۱۲ سوره مبارکه فصلت و آیه ۵ سوره مبارکه ملک) به آن اشاره شده است( علامه طباطبایی،۱۳۶۳ ؛ سید عیسی مسترحمی، ۱۳۹۷ ؛ قاسم پور و همکاران،۱۳۹۶).
نتیجه گیری و پیشنهاد
با توجه به آیاتی که شرح داده شد تعداد ۵ گوهرسنگ حدید،مروارید،مرجان،یاقوت و شهاب سنگ به طور خاص در قران به آنها اشاره شده است.بعضی از این گوهرسنگ ها به عنوان تذکر بر شگفتی های طبیعی جهت تفکر در خلقت انها، بعضی به عنوان جواهرات زینتی و سرمایه ای ، بعضی به عنوان تشبیه و بعضی به عنوان سد های ماورا طبیعی جهت جلوگیری از استراق سمع نام آورده شده اند.باید توجه داشت استفاده از این گوهرسنگ ها حتی در قران سفارش شده است، ولی باید در استفاده از آنها مطابق شریعت اسلام و به دوری از اسراف و خودنمایی استفاده نمود.پیشنهاد می گردد در این زمینه پژوهش های جامعی صورت گیرد که باورهای دقیقی از دیدگاه قرآن و شریعت در مورد استفاده از زیورالات و جواهرات زینتی و سرمایه ای به جامعه ارائه گردد.
نویسنده: دکتر مسعود کیانی
موسسه گوهرشناسی تحسین
دانلود فایل اصلی
منابع
- قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشی
- ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، سال ۱۴۱۴ق، چاپ سوم، ج ۷، ص ۱۱۲
- جهرمی، بهادر؛ بررسی آیات دور کردن شیاطین به وسیله شهاب سنگ پژوهشهای قرآنی – ۱۳۹۵ – دوره : ۲۱ – شماره : ۳ – صفحه:۸۰ -۱۰۳.
- خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۵۴.
- رضوی،سید محمد حسین؛(۱۳۹۴)، کانی شناسی سیلیکات ها ،تهران، انتشارات دانشگاه خوارزمی
- شومن، والتر / یحیویی،رویا؛ (۱۳۹۳)، سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی جهان ،تهران، انتشارات پازینه.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی،(۱۳۶۳) ج۱۳، ص۴۲۲.
- قاسم پور، محسن؛ فهیمی تبار، حمیدرضا؛ عطوفی سلمانی، ابوالفضل؛ ۱۳۹۶ ؛ تأثیر مبنای لایه لایه بودن معنا در قرآن در تفسیر واژه های «شهاب» و «سبع سموات» از منظر علامه طباطبایی؛ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دوره: ۱۴، شماره: ۳.
- کریم پور،محمد حسن؛ (۱۳۹۲)، کانیها و سنگهای صنعتی ،مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
- مسترحمی، سید عیسی ،۱۳۹۷ تحلیل رابطه شهاب در قرآن و دانش اختر فیزیک،مطالعات قرآن و علوم سال دوم پاییز و زمستان ، شماره ۴ ۴۵ – ۶۵.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، نشر کتاب، تهران، سال ۱۳۶۰ش. ج ۱، ث ۶۷
- هال، کالی/ عرب اسدی، محمد حسن؛ (۱۳۹۲) راهنمای مصور و جامع سنگ های قیمتی، تهران ، انتشارات پازینه.
نظرات کاربران