سنگهای قیمتی مانند یاقوت، سافایر و زمرد همیشه از پرارزشترین گوهرها در بازار جواهرات بودهاند. اما یک نکته مهم که تأثیر زیادی بر ارزش آنها دارد، منشأ جغرافیایی است. اینکه یک یاقوت از میانمار، زمرد از کلمبیا یا سافایر از کشمیر باشد، میتواند قیمت آن را چندین برابر کند. به همین دلیل، تعیین منشأ جغرافیایی سنگ قیمتی به یکی از مهمترین خدمات آزمایشگاههای گوهرشناسی تبدیل شده است.
انواع یاقوت با منشأ جغرافیایی مختلف
انواع زمرد با منشأ جغرافیایی مختلف
در ایران نیز مؤسسه تحسین پیشگام این حوزه است و با سابقهای طولانی، خدمات تخصصی تعیین منشأ جغرافیایی سنگهای قیمتی را ارائه میدهد.
اهمیت تعیین منشأ سنگهای قیمتی
تعیین منشأ جغرافیایی تنها یک فرآیند علمی نیست، بلکه عنصری حیاتی در اعتمادسازی میان خریدار و فروشنده محسوب میشود. دانستن اینکه یک زمرد واقعاً از معادن کلمبیا یا یک سافایر از کشمیر استخراج شده، میتواند ارزش سنگ را چند برابر کند و خریدار را مطمئن سازد که سرمایهگذاری او روی یک گوهر اصیل و کمیاب انجام شده است. از طرف دیگر، این فرآیند به شناسایی تقلبها کمک میکند و جلوی عرضه سنگهای مصنوعی یا کمارزش به جای نمونههای طبیعی را میگیرد. بنابراین منشأ سنگ، هم بُعد اقتصادی و هم بُعد اعتباری دارد و جایگاه آن در بازار جهانی جواهرات انکارناپذیر است.
میکروسکوپ الکترونی پیشرفته
روشهای علمی و آزمایشگاهی تعیین منشأ
۱. میکروسکوپی و بررسی شواهد درونسنگی
هر سنگ قیمتی دارای شواهد درونی از جمله اینکلوژن های خاص خود است که مثل اثر انگشت عمل میکنند. بررسی این شواهد با میکروسکوپ میتواند سرنخهایی از محل تشکیل سنگ بدهد. مثلاً زمردهای کلمبیا اغلب حبابهای سهفازی (مایع، گاز و جامد) دارند.
۲. طیفسنجی فرابنفش–مرئی–مادون قرمز (UV-Vis-NIR)
این روش میزان جذب نور در طولموجهای مختلف را بررسی میکند و به شناسایی عوامل رنگزا (Chromophores) کمک میکند. بهعنوان نمونه، زمردهای حاصل از محیطهای تکتونیکی–دگرگونی الگوهای جذب متفاوتی نسبت به زمردهای ماگمایی دارند. همچنین در سافایر میتوان بر اساس شدت جذب در طولموجهای مشخص، معادن مختلف را تفکیک کرد.
۳. آنالیز عنصری با XRF و LA-ICP-MS
- XRF (فلورسانس پرتو ایکس): روشی سریع و غیرمخرب است اما دقت آن برای عناصر سبک محدود است.
- LA-ICP-MS (طیفسنجی جرمی با پلاسمای جفتشده القایی و لیزر ابلیشن – Laser Ablation): دقیقترین روش برای شناسایی عناصر کمیاب در سطح ppm و ppb، حتی روی سنگهای نصبشده در جواهر. این روش امروزه پرکاربردترین ابزار برای تشخیص منشأ یاقوت و سافایر است.
۴. ایزوتوپسنجی (Isotopic Analysis)
بررسی نسبت ایزوتوپهای عناصر سبک (مثل اکسیژن یا هیدروژن) میتواند اطلاعاتی ارزشمند از شرایط زمینشناسی و در نتیجه منشأ سنگ بدهد.
بیشتر بخوانید:
نگهداری از گوهرسنگها و جواهرات در شرایط مختلف آبوهوایی
تشخیص منشاء جغرافیایی یاقوت
کوارتزی که به عنوان زمرد فروخته شده بود
بزرگترین زمرد حکاکی شده جهان که مزین به نام چهارده معصوم است
معرفی زمرد زامبیا، ویژگیها و مقایسه با زمردهای دیگر
چالشهای موجود در تعیین منشأ
با وجود پیشرفتهای علمی، تعیین منشأ جغرافیایی همیشه آسان نیست. یکی از مشکلات اصلی این است که معادن مختلف ممکن است شرایط زمینشناسی مشابهی داشته باشند و بنابراین سنگهایی بسیار شبیه به هم تولید کنند. برای نمونه، سافایرهای سریلانکا و ماداگاسکار گاهی آنقدر شبیهاند که جداسازی آنها بسیار دشوار میشود. علاوه بر این، بهسازی با حرارت میتواند شواهد طبیعی داخل سنگ را از بین ببرد و تشخیص منشأ را سختتر کند. همچنین هزینه بالای برخی روشها و نیاز به تجهیزات پیشرفته، محدودیتهایی برای آزمایشگاهها ایجاد میکند. با این حال، ترکیب روشهای مختلف و تجربه متخصصان باعث میشود که در بسیاری از موارد منشأ واقعی سنگ با اطمینان بالا مشخص شود.
دستگاه طیف سنج جذب اتمی جهت آنالیز شیمی گوهرسنگ
نتیجهگیری
تعیین منشأ جغرافیایی سنگهای قیمتی ترکیبی از علم و تجربه است. امروزه آزمایشگاههای معتبر جهان مانند GIA و در ایران مؤسسه تحسین با استفاده از روشهای پیشرفتهای همچون میکروسکوپ الکترونی پیشرفته، UV-Vis-NIR، XRF و LA-ICP-MS میتوانند منشأ بسیاری از سنگهای قیمتی را با دقت بالا مشخص کنند. این موضوع نهتنها به مشتریان اعتماد میدهد بلکه ارزش واقعی سنگ را نیز تضمین میکند.
منبع:
این مقاله بر اساس مطالعهی علمی:
Groat, L. A., Giuliani, G., Stone-Sundberg, J., Sun, Z., Renfro, N. D., & Palke, A. C. (2019). A Review of Analytical Methods Used in Geographic Origin Determination of Gemstones. Gems & Gemology, ۵۵(۴), ۵۱۲–۵۳۵. Gemological Institute of America (GIA)
نظرات کاربران