چیزی که ممکن است قدیمی‌ترین سنگ شناخته شده ی سیاره زمین باشد، در مکانی شگفت‌انگیز پیدا شده .شاید باورش سخت باشد اما این سنگ نه در زمین بلکه در ماه پیدا یافت شد و به تعبیری شهاب سنگ زمینی در ماه به شمار می رود . دانشمندان می‌گویند یک قطعه ۲ سانتی‌متری که در واقع بخشی از یک سنگ بزرگتر است و سال ها پیش توسط فضانوردان آپولو جمع‌آوری شده در واقع قطعه‌ای ۴ میلیارد ساله از سیاره خودمان است.
منیر همایون (Munir Humayun)، کیهان‌شیمی‌دان دانشگاه ایالتی فلوریدا در تالاهاسی، می‌گوید: «این نتیجه‌گیری بسیار بحث‌برانگیزی است، اما می‌تواند درست باشد.» دیوید کرینگ (David Kring)، زمین‌شناس ماه در مؤسسه‌ی ماه و سیارهای در هوستون، تگزاس می‌گوید: «این یافته‌ها به ترسیم تصویر بهتری از زمین اولیه کمک می‌کند .»
کرینگ می‌گوید مدتی پس از تشکیل این سنگ، یک برخورد سیارکی آن را از زمین جدا کرد. این سنگ راه خود را به سمت ماه پیدا کرد که سه برابر نزدیک‌تر از امروز به زمین بود. این قطعه بعداً در یک بِرش (breccia) قمری فرو رفت. در نهایت، فضانوردان آپولو ۱۴ آن را در سال ۱۹۷۱ به زمین بازگرداندند. اگرچه زمین‌شناسان شهاب‌سنگ‌هایی را روی زمین یافته‌اند که از ماه، مریخ و سیارک‌ها آمده‌اند، الیزابت بل (Elizabeth Bell)، ژئوشیمی‌دان دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس، که در این مطالعه شرکت نداشت، می‌گوید: «این اولین باری است که سنگی از ماه به عنوان یک شهابسنگ زمینی تعبیر می‌شود.»
نمونه بیگ برتا
چند سال پیش، تیمی به رهبری کرینگ قطعاتی از سیارک‌ها را در سنگ‌های مشابه ماه شناسایی کرد، بنابراین جستجوی قطعاتی از زمین گام بعدی بود.
عناصر کمیاب در کانی‌های این سنگ، که ترکیبی گرانیت‌مانند از کوارتز، فلدسپار و بلورهای زیرکن هستند، سرنخ‌هایی از منشأ آن ارائه دادند. با اندازه‌گیری اورانیوم و محصولات واپاشی آن در زیرکن‌ها، تیم تحقیقاتی تاریخ تشکیل سنگ را تعیین کرد، در حالی که میزان تیتانیوم به آشکار شدن دما و فشار در آن زمان کمک کرد. عناصر کمیاب دیگر، مانند سریم (cerium)، به میزان آبی که احتمالاً در آن زمان وجود داشته است، اشاره دارد.
کرینگ می‌گوید نتایج نشان می‌دهد که این سنگ در محیطی غنی از آب در دما و فشارهایی معادل ۱۹ کیلومتر زیر سطح زمین یا حدود ۱۷۰ کیلومتر در عمق ماه تشکیل شده است.
کریگ اونیل (Craig O’Neill)، متخصص ژئودینامیک در دانشگاه مک‌کواری در سیدنی، استرالیا، منشأ زمینی را ترجیح می‌دهد زیرا عمق ۱۷۰ کیلومتری در ماه غیر منطقی است به این دلیل که بسیار پایین‌تر از پوسته ماه است جایی که سنگ‌های گرانیتی می‌توانستند تشکیل شوند.
مقاله پیشنهادی: آکندریت ها سیاره ای
شایان به ذکر است دکتر مسعود کیانی نیز در کتاب مقدمه ای بر شهاب سنگ ها، فصل ششم (شهاب سنگ های متمایز شده) به موضوع شهاب سنگ زمینی اشاره کرده است که در ادامه بخشی از آن را می خوانیم:
نمونه ۱۴۳۲۱ یا بیگ برتا
بین سال های ۱۹۶۹ و ۱۹۷۲، در طی پروژه آپولو ۳۸۲ کیلوگرم از سنگ سطح ماه،نمونه های مغزه گیری شده، سنگریزه ها، ماسه و غبار جمع آوری شد که شامل ۲۲۰۰ نمونه جداگانه بودند.ساختمان نمونه های قمری در مرکز فضایی جانسون، مخزن اصلی نمونه های آپولو می باشد.
نمونه قمری ۱۴۳۲۱ که بیشتر با نام بیگ برتا (برتای بزرگ- Big Bertha) شناخته می شود نمونه ای از ماه می باشد که حاوی یک ادخال شهاب سنگ سفید(شماره ۱۴۳۲۱،۱۰۲۷) در دل خود با منشا زمین بوده است.
دانشمندان طی بررسی و مطالعه این نمونه معتقد هستند که بخش فلسیک (سفید ) بیگ برتا اولین شهاب سنگ کشف شده از زمین بوده و به عنوان قدیمی ترین سنگ زمین شناخته شده است. نمونه برشی بیگ برتا با وزن ۸/۹۹۸ کیلو گرم سومین نمونه بزرگ ماه پس از دو نمونه بیگ مولی(Big Muley) و گریت اسکات(Great Scott) بوده که در طول برنامه آپولو به زمین آورده شده است.
بیگ برتا به یاد توپ جنگی فوق العاده بزرگ آلمانی ها نام گذاری شده زیرا این نمونه تا آن زمان بزرگترین نمونه آورده شده از ماه بود.
دانشمندان معتقدند که بخش فلسیک بیگ برتا بعد از تشکیل ماه؛ طی یک برخورد سیارکی از سطح گرانیتی زمین جدا شده و به فضا ورود کرده و سپس به عنوان یک شهاب سنگ زمینی در ماه سقوط کرده است.
نمونه های زیادی در ماموریت آپولو ۱۴ از ناحیه سازند فرامائورو ماه جمع آوری شد که مهم ترین آن ها نمونه برشی بیگ برتا می باشد.
نمونه ۱۴۳۲۱ یا بیگ برتا که در پایین گوشه سمت چپ آن، قطعه شهاب سنگ آکندریتی فلسیک (نمونه ۱۰۲۷) با منشا زمین کاملا مشهود می باشد.
منابع:
نظرات کاربران